روشهای تهیه ملات گچ ساختمانی

ملات ماده خمیری شکلی است که مصالح بنایی را به یکدیگر می‌چسباند و آنها را به دیوار و سایر اجزای ساختمان بدل می‌سازد. هر نوع ملات که بخواهیم بسازیم باید بعد از تعیین اجزاء تشکیل دهنده ملات و مخلوط کردن آنها به آن آب اضافه کرده و دوباره ملات رامخلوط کنیم تا یکنواخت، همگن و روان گردد.

ملات ها عموماً به دو دسته هوازی و آبی تقسیم بندی می شوند و بر اساس تعریف ذیل، انواع ملات های گچ ساختمانی در دسته ملات های هوازی تقسیم بندی می گردند.

۱- ملات های هوازی: ترکیبات فعل و انفعالات آنها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می‌گردند. →چنانچه هوازی در مجاورت رطوبت قرار گیرد ابتدا در آنها دگرگونی به وجود آمده و چنانچه اندود باشند طبله کرده و اگر در بین رجها به کار رفته باشد، اسکلت دچار نقایصی فنی شده و بالاخره ماهیت خود را از دست داده و در نتیجه سبب تخریب بنا می‌گردد.

۲- ملات های آبی: که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب خودگیری خود را انجام می‌دهند و سخت می‌گردند. →چنانچه آبی کا بنا به نوع مواد چسبندهخود، در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن می‌شود. پوکی در سبب جدا شدن رجها از یکدیگر و به مرور زمان سبب جابجایی در قطعات به کار رفته در اسکلت بنا می‌گردد.

بر همین اساس ملات گچ یک ملات هوازی و ماده ای چسبناک خواهد بود که از مخلوط کردن (حل کردن) بلورهای گچ در آب تشکیل گردیده و برای پوشش دهی دیوارها و سقف های داخلی ساختمان مورد مصرف قرار خواهد گرفت.

مقدار آبی که یک کیلو گرم پودر گچ احتیاج دارد تا ملات بشود از لحاظ تئوری ۰٫۲ لیتر است یعنی تقریبا ۲۰ درصد وزن گچ. ولی عملا ًبرای آنکه شکل پذیری بهتری در ملات گچ ایجاد شود و کارگران مجال کارکردن با آنرا داشته باشند باید به ملات گچ در حدود۷۰ تا ۸۰ درصد وزنش آب اضافه نمود.

البته بقیه این آب پس ازخشک شدن گچ تبخیر گشته و جای قسمتی از آن دراثر ازدیاد حجمی که گچ درموقع سخت شدن پیدا می کند پر می شود. ولی با توجه به اینکه ملات گچ پس از سخت شدن خشک می شود و پس از سخت شدن دیگر ازدیاد حجمی درآن بوجود نمی آید لذا همیشه جای قسمتی از آبهای تبخیر شده بصورت تارهای مویین در آن باقی خواهد ماند.

ملات های گچ و همچنین ملات گچ وخاک آماده بیشتر موقع ساختن طاق ضربی و دیوار های تیغه ای ۵ سانتی متری به کار می رود. درصد خاک و گچ بستگی به سرعت گیرایی گچ دارد و معمولاً حدود ۸۰ در صد گچ و ۲۰ درصد خاک رس است علت اضافه نمودن خاک رس به گچ این است که اولاً گچ وخاک ملاتی دیر گیر تر نسبت به ملات گچ خالص هست در ثانی وجود خاک در گچ آن را پلاستیک تر (خاص شکل پذیری ملات را بیشتر می کند ) می کند.ملات گچ و گچ و خاک از ملات های نسبتاٌ زود گیر هستند و بر اساس استاندارد ملی ایران دارای زمان گیرش اولیه حدود ۷ الی ۱۲ دقیقه هستند.

تهیه ملات گچ زنده

برای تهیه ملات گچ زنده جهت مصارف سفیدکاری و زیرکار به ترتیب ذیل عمل خواهیم کرد

ابتدا یک ظرف تمیز و مخصوص تهیه ملات را آماده می نمائیم.
سپس نیمی از ظرف مورد نظر را با آب تمیز و عاری از هرگونه ناخالصی پر می کنیم.
پس از آن گچ یا گچ خاک مخلوط شده را از بسته بندی خارج کرده و به آب اضافه می کنیم. باید توجه نمائیم همانطور که قبلاً ذکر گردید مقدار آب موجود در ظرف وزنی معادل ۷۰ الی ۸۰ درصد وزن گچ اضافه شده داشته باشد. بطور مثال اگر ۰٫۷ الی ۰٫۸ لیتر آب در ظرف ریخته شده بیشتر از ۱ کیلوگرم گچ به آن اضافه نگردد.
سپس به محلول ۱ الی ۲ دقیقه زمان می دهیم تا فعل و انفعالات شیمیایی مربوط به تشکیل بلورهای گچ (جوانه زدن بلورهای گچ) صورت پذیرد و سپس مخلوط را با دست یا همزن کاملاً مخلوط کرده تا کاملاً یکدست و همگن شود.
پس از آن حدود ۵ الی ۷ دقیقه فرصت برای استفاده از این ملات گچ خواهیم داشت و می توانیم با استفاده از کاردک مخصوص گچ کاری، ماله گچ کاری و شمشه، سطح مورد نظر را پوشش دهی نمائیم.

تهیه ملات گچ کشته

یکی از ویژگی های مهم گچ، زودگیر بودن آن است که عملا باعث می گردد امکان کار در زمان طولانی با ملات آن از بین برود. اما برای رفع این مشکل می توان ملات گچ کشته را تهیه نمود و با استفاده از این ملات که زمان گیرش طولانی تری نسبت به گچ زنده دارد، طی مدت زمان طولانی تری به پوشش دهی سطوح پرداخت. گچ کاران معمولاً برای صاف و صیقلی و یکدست کردن سطوح مورد نظر، از ملات گچ کشته استفاده می کنند. از ملات گچ کشته برای انجام لایه نهایی گچ کاری بهره می برند.

البته محصول خاصی به نام گچ کشته در کارخانجات تولیدکننده گچ ساختمانی تولید نمی شود، بلکه شیوه ساخت این ملات، وجه تمایز آن می باشد. ملات این گچ دیرگیرتر بوده و درصورتیکه به روش صحیح تهیه گردد، تا قبل از خشک شدن، قابلیت پلاستیسیته و شکل پذیری خود را حفظ می کند.

برای ساخت ملات گچ کشته باید به روش ذیل عمل کنیم:

ابتدا یک ظرف تمیز و مخصوص تهیه ملات را آماده می نمائیم.
سپس نیمی از ظرف مورد نظر را با آب تمیز و عاری از هرگونه ناخالصی پر می کنیم.
معمولا برای تهیه ملات گچ کشته، از گچ های مخصوص سفیدکاری با دانه بندی بسیار ریز استفاده می کنند در موارد خاص حتی قبل از تهیه ملات، گچ سفیدکاری مورد نظر را با استفاده از الک با دانه های بسیار ریز سرند کرده تا گچ مرغوبتری حاصل گردد.
پس از آن گچ مخصوص سفیدکاری الک شده را به آرامی آب اضافه می کنیم. باید توجه نمائیم همانطور که قبلاً ذکر گردید مقدار آب موجود در ظرف وزنی معادل ۷۰ الی ۸۰ درصد وزن گچ اضافه شده داشته باشد. بطور مثال اگر ۰٫۷ الی ۰٫۸ لیتر آب در ظرف ریخته شده بیشتر از ۱ کیلوگرم گچ به آن اضافه نگردد.
بلافاصله پس از اضافه کردن پودر گچ به ظرف محتوی آب شروع به هم زدن مخلوط گچ و آب می کنیم تا از تشکیل بلورهای گچ و سخت شدن ملات جلوگیری بعمل آید. (این مرحله در تهیه ملات گچ کشته بسیار مهم بوده و باید با دقت و سرعت صورت پذیرد).
پس از اضافه کردن تمام پودر گچ الک شده، هم زدن را ادامه میدهیم. پیشنهاد می شود این هم زدن حدود ۱۰ الی ۱۲ دقیقه ادامه پیدا کند.
بعد از انجام این مرحله، ملات گچ به اصطلاح کشته حاصل گردیده است که دارای قابلیت شکل پذیری بالاتری نسبت به ملات گچ زنده می باشد.
نکته پر اهمیت در اینجا این است که ملات گچ کشته دارای مقاومت بسیار پائینی بوده و نباید در ضخامت های بیشتر از ۱ الی ۲ میلیمتر استفاده شود، زیرا درغیر این صورت پس از خشک شده ترک خورده و یا احتمالا پوسته پوسته می شود.

زمان مصرف گچ از لحاظ دما

با توجه به آنکه گچ در موقع ملات سازی گرما تولید می کند بطوریکه تقریبا تا حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه گرم تر از محیط کارگاه می شود بدین سبب از لحاظ تئوری می توان ملات گچ را در دماهای زیر صفر نیز مصرف نمود ولی عملا در کارگاهها باید از این کار خودداری کرده و حداکثر ملات گچ را در دماهای کمتر از ۵ یا ۶ درجه بالای صفر مصرف ننمائیم. به عبارت دیگر بهتر است طوری برنامه ریزی کنید که گچ کاری ساختمان در فصول گرم و معتدل سال صورت بپذیرد.

به علت زودگیر بودن گچ با وجود آنکه ملات آنرا بسیار کم درست می کنند (حداکثر به اندازه یک استانبولی) نمی توان سطوح زیادی را با آن سفید کرده و کاملا صیقلی نمود زیرا قبل از آنکه بتوانیم سطح گچ را با ماله پرداخت نموده تا سطوح صافی به دست آوریم گچ سخت شده و حالت پلاستیک بودن خود را از دست می دهد. بدین لحاظ پس از آنکه روی گچ و خاک را با ملات گچ اندود نمودند برای آنکه سطحی کاملا صیقلی به دست می آید.روی آن را کشته می کشند. البته استفاده از گچ های پلیمری نیز یک راه حل دیگر برای رفع محدودیت زمان گیرش گچ خواهد بود.

گچ های پلیمری پاششی، گچ سیوا و گچ ساتن که برای مصارف زیرکار و روکار در گچ کاری نوین مورد استفاده قرار می گیرند دارای افزودنی هایی هستند که زمان گیرش آن ها را به میزان قابل توجهی افزایش داده و عملا محدودیت زمانی در مصرف ملات گچ زنده را از بین برده اند. البته این گچ ها دارای خواص مثبت دیگری نیز هستند که در بخش های صفحات اختصاصی هریک از این محصولات قابل مطالعه می باشد.

کشته ملات گچی است که هیچ وقت سخت نمی شود و تا قبل از خشک شدن حالت پلاستیسیته و شکل پذیری خود را از دست نمیدهد البته باید توجه داشت که ضخامت اجرای ملات گچ کشته نباید حداکثر از یک الی دو میلیمتر تجاوز کند زیرا در غیر اینصورت پوسته پوسته شده، ترک میخورد و احتمالاً از سطح کار جدا می گردد.

علل ترک خوردن گچ پس از خشک شدن

گاهی در برخی ساختمان مشاهده می شود که سطوح گچ کاری شده پس از خشک شدن و سخت شدن دچار ترک خوردگی گردیده و شکل بسیار بدی به آن دیوار یا سقف می دهد. این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:

اگر در موقع ساختن ملات گچ، مقدار گچ را که درآب می ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و اصطلاحاً می ترکد.
اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می کشیم از ۷ الی ۸ سانتی متر بیشتر بودهو آن را در یک نوبت گچ کاری کنیم، لایه های بیرونی (روئی) گچ در اثر مجاورت با هوا به فوریت خشک می شوند، در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود ناچارا باید در سطح گچ کاری ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخارآب لایه های زیرین حاصل شود.
اگر در فصل سرما و دمای زیر صفر درجه اقدام به گچ کاری بنمائیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ بزند فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود. پس از انکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمیدهد در نتیجه درسطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می گردد.
بعضی از ترکها در گچ کاری بعلل فوق نبوده و در اثر نشستهای ساختمان بوجود می آید این ترکها معمولا با زاویه ۴۵ درجه نسبت به افق ظاهر می شود.

زمان گرفتن ملات گچ

گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن نموده و سخت شدن آن نیز باید خیلی زود پایان یابد گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از ۸ دقیقه شروع نشود و حداکثر از ۲۵ دقیقه دیرتر شروع به گرفتن ننماید و پایان سخت شدن آن نباید زودتر از ۲۰ دقیقه و دیر تر از یک ساعت باشد.

اندازه گیری زمان شروع و پایان گرفتن گچ:

اگر دریک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم (به همان مقدار که برای ساختن ملات های کلی ساختمان گچ داخل آب می ریزیم) شروع زمان سخت شدن ملات گچ از لحظه ای محاسبه می شود که اگر داخل مخلوط را بوسیله میخی خط بیاندازیم بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت شدن آن زمانی است که اگر روی ملات سخت شده با انگشت ضربه بزنیم روی ملات درمحلی که ضربه زده ایم آب ظاهر نشود. (مقدار این ضربه باید درحدود ۵/۰ کیلو گرم بر سانتیمتر مربع باشد).

شروع زمان گرفتن گچ ازلحظه ای است که گچ را داخل آب می پاشیم و مدت سخت شدن آن ازلحظه ای است که جای شیار روی ملات باقی بماند تا زمانی که در اثر ضربه زیر انگشت آب جمع نشود.

باید توجه که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می دهد و دیگر قابل مصرف نیست، نباید سخت شدن گچ راباخشک شدن آن اشتباه کرد خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است ازچند ساعت تا چند روز بطول بیانجامد. خشک شدن گچ وقتی پایان می یابد که رنگ آن کاملا ً سفید شود.